Iedere maand zet Art-fact in de rubriek Spot aan! een (amateur)kunstenaar of amateurkunstgroep in de spotlight. Deze maand is dat Anja Reinhardt, cultuurcoach, artistiek leider van dansgezelschap Vloeistof, en curator van Kaapstad.
Ik ben Anja Reinhardt, cultuurcoach voor het voortgezet onderwijs in de Reeshof. Daarnaast ben ik choreograaf en artistiek leider van dansgezelschap Vloeistof en curator van Kaapstad, het 'Art in Public Space'-festival in Tilburg, samen met Sander van Bussel.
Hoe lang ben je al actief in deze discipline?
Ik ben midden jaren '90 vanuit Zwitserland naar Tilburg verhuisd om aan de dansacademie te studeren voor de richting uitvoerende moderne dans. Toen ik was afgestudeerd merkte ik dat ik een grote passie had voor kunst in de openbare ruimte. Gelijk na mijn afstuderen heb ik samen met Yuri Bongers dansgezelschap Vloeistof opgericht. Wij deelden dezelfde drive om dansvoorstellingen in de openbare ruimte te maken en wilden hiermee een nieuw en breed publiek bereiken en een dialoog op gang brengen. We deelden de passie om publiek dat normaal gesproken niet naar het theater gaat, te enthousiasmeren. De motivatie om mensen op een laagdrempelige, maar tegelijkertijd uitdagende manier in contact te brengen met kunst gaat als een rode draad door al mijn werk heen. Ook bij Kaapstad Tilburg is het zowel de kunstkenner als de Tilburger op weg naar de Hema-worst die we prikkelen om anders naar de stad te kijken. Kunst biedt je een ander perspectief en kan ervoor zorgen dat je andere aspecten en lagen ontdekt van iets wat je dacht al te kennen. Ik zoek naar vormen die deze verschuiving in de waarneming teweegbrengen, liefst in een gedeelde ervaring.
In mijn werk als cultuurcoach kan ik met jongeren aan de slag. Ik heb veel affiniteit met deze doelgroep. Ook al is het misschien niet altijd gemakkelijk, ik vind de puberteit een fantastische levensfase. Als ik terugkijk naar mijn eigen leven, dan zie ik hoe daar zaadjes geplant werden voor later. Zo kan een gesprek met een sleutelfiguur, een bezoek aan een museum, een workshop, een concert reden zijn om een bepaalde richting te kiezen. Het is een mooie ontdekkingstocht, omdat je op die leeftijd steeds bewuster wordt van je intrinsieke motivatie, je persoonlijkheid en je talent. Het is geweldig om aan deze ontdekkingstocht bij te dragen, door jongeren met kunst in aanraking te laten komen, ze kunstbeoefening en talentontwikkeling te bieden. Daarbij richt ik me op verschillende disciplines, want ieder discipline spreekt weer andere jongeren aan.
"In ons alledaagse leven zitten we zo vaak in ons hoofd, of met onze aandacht op een of ander scherm gericht. Bizar hoe je dan het contact met het lichaam verliest, maar ook het contact met je omgeving. Ik vind het een mooie uitdaging om dit te doorbreken en mijn publiek en jongeren te verleiden om weer in contact te komen met het zintuigelijke."
Waar haal je je inspiratie vandaan?
Als ik zelf creëer, haal ik mijn inspiratie uit het dagelijkse leven. Daarbij zoek ik naar nieuwe perspectieven. Ik werk dan vanuit de lichamelijke ervaring. De positie van het publiek is daarom cruciaal. In de dansvoorstellingen die ik maak, krijgt het publiek een bijzondere ervaring, waarin je niet vanaf een afstandje en anoniem in het donker van de zaal zit te kijken, maar onderdeel wordt van de voorstelling. In mijn werk word je je bewust van je zintuiglijkheid. Het is best een groot contrast met het dagelijkse, functionele 'zijn'. In ons alledaagse leven zitten we al zo vaak in ons hoofd, of met onze aandacht op een of ander scherm gericht. Bizar hoe je dan het contact met het lichaam verliest, maar ook het contact met je omgeving. Ik vind het een mooie uitdaging om dit te doorbreken en mijn publiek en jongeren te verleiden om weer in contact te komen met het zintuigelijke. Er gaat dan een hele wereld open. De blik wordt niet alleen naar de buitenwereld maar ook naar de binnenwereld gericht. Wat voel ik? Wat denk ik hierover? Wie ben ik? Hoe verhoud ik me tot de ander? Ik vind het mooi om te ontdekken met welke kunstuitingen je dit effect van zelfreflectie teweegbrengt bij jongeren. Ik zag het bijvoorbeeld gebeuren bij de voorstelling Straatwild die we speciaal voor jongeren hebben ontwikkeld. Met silent-disco koptelefoons op worden leerlingen van de middelbare school meegenomen op een dansexpeditie door de stad. Ze horen voice-over en muziek terwijl ze naar de passanten kijken en ineens tussen de passanten de dansers ontdekken. "Iemand hier heeft een telefoon in zijn hand", "Iemand hier heeft een verkeerde leeftijd op haar insta account", "Iemand hier is illegaal", klinkt uit de koptelefoons. Daarbij word je je er bewust van hoe je vooroordelen op mensen projecteert. Maar je hoort ook vragen als "Sta je goed?", "Voel je de wind op je wang?", "Heb je meer gewicht op je linker of op je rechter been?". De aandacht richt zich dan ineens op je eigen lichaam. Best een ontdekking, die mogelijkheid en vrijheid in het sturen van je eigen aandacht! Op het eind van de voorstelling krijg je dezelfde zinnen die je eerst op de passanten hebt geprojecteerd, maar nu is de situatie anders, omdat de dansers nu rustig naar de toeschouwers lopen. Ineens gaat het over hen: "Iemand hier wil liever niet opvallen", "Iemand hier is minder stoer dan hij denkt", "Iemand hier huilt liever niet in het bijzijn van anderen". Ik geniet er altijd van om te zien hoe de jongeren dan reageren. Je merkt dat het impact heeft en dat er van alles door hun hoofd gaat. Achteraf krijgen we in het nagesprek dan te horen wat het met ze deed. Ik merk dat ze erg verbaasd zijn dat dans iets met hun bewegingswereld doet. Ze worden verrast omdat ze iets totaal anders meemaken dan wat ze verwachten van een dansvoorstelling.
Welke thema’s zijn belangrijk in het beoefenen van je kunstvorm?
Eigenlijk zijn er een aantal hoofdthema’s die telkens terugkomen, of het nu gaat om mijn werk als cultuurcoach, dansmaker of curator. Het contact maken met elkaar vind ik belangrijk, de gedeelde ervaring. Het heeft ook met de huidige tijd te maken, want deze dingen zijn niet meer vanzelfsprekend. Veel van onze tijd wordt opgeslurpt door ons online leven en zo verschuilen we ons steeds meer achter schermen. Het contact tussen mensen wordt lastiger en minder vanzelfsprekend. Dat zie je ook in de omgang tussen jongeren. Ze vinden het niet gemakkelijk om contact te maken met onbekenden anderen. Veel gemakkelijker is het om gelijkgestemden in de virtuele ruimte te ontmoeten, dan in het echte leven een gesprek beginnen met de persoon naast je die je niet kent. Vaardigheid om contact te maken, is iets wat je oefent door het vaak te doen, maar ook ontleert als je het niet doet. We hebben elkaar minder nodig door onze smartphones. Om een simpel voorbeeld te noemen: we vragen elkaar niet meer naar de weg om ergens te komen, want iedereen heeft zijn eigen navigatie bij de hand. Toch denk ik dat het cruciaal is om elkaar te ontmoeten, juist in de openbare ruimte, waar we mensen kunnen treffen met een andere achtergrond, of andere voorkeuren en overtuigingen. Een van de tactieken die ik gebruik is het spel. Een ruimte bieden waarin het spel wordt uitgelokt. Dat werkt voor iedereen, maakt niet uit welke leeftijd. Dit jaar hebben we met verschillende basisscholen en het Beatrix College een Creatieve Speeltuin gebouwd, waarin de brugklassers met de leerlingen van groep acht aan de slag gingen om een Speelplein te ontwerpen en te bouwen. Op het plein werden de leerlingen begeleid door kunstenaars en docenten om oude meubels op creatieve wijze om te vormen tot nieuwe speeltoestellen. Iedere groep had een ander thema zoals 'evenwicht', 'kettingreactie' of 'verbeelding' wat ze in hun toestel tot uiting moesten brengen. Op het plein ernaast werkten de leerlingen samen aan een land-art project. Gedurende de dag bouwden ze van takken en natuurlijke materialen aan een metershoge vogel. Het was erg mooi om te zien hoe de leerlingen druk in de weer gingen met takken, autobanden en oude meubels. Ik was trots toen ik zag hoe de leerlingen echt gingen samenwerken en samen innovatieve oplossingen gingen bedenken. De opdracht stimuleerde om speels te denken en het ad hoc-karakter lokte de creativiteit uit. Het project was geslaagd!
Wat wil je met het uitoefenen van je kunstvorm bereiken, wat is je doel?
Wat ik belangrijk vind is om nieuwsgierig te zijn. We hebben snel aannames over hoe iets in elkaar zit en nemen al vaak stellig onze positie in. Misschien is het een manier om ons staande te houden in de maatschappij? Maar het beperkt ons ook. We leren altijd veel als we uit onze veilige zone stappen en nieuwe dingen 'proeven'. Kunst speelt voor mij daarin een belangrijke rol. Kunst geeft je de mogelijkheid om iets vanuit een ander perspectief te bekijken en je zintuigen anders te gebruiken. Het is voor mij een krachtige motor om dingen in beweging te zetten die vastzitten. In die zin zie ik het als een essentieel onderdeel van ons leven en onze maatschappij.
Wie zijn je helden / van wie heb je het meest geleerd?
Ik was me er niet echt bewust van, maar ik heb wel een held; iemand die mijn eigen filosofie heeft gevoed en me inspireert. Dat is de inmiddels overleden actiekunstenaar en beeldhouwer Joseph Beuys, vooral bekend als grondlegger van de Fluxus-beweging in de jaren '60 en '70. Ik deel vooral zijn gedachten om kunst een centrale plek te geven in de maatschappij. Zijn actie om met de studenten op de kunstacademie in Düsseldorf te demonstreren om de 'numerus clausus' aan te vechten is bijvoorbeeld geniaal. Het statement wat hij ermee maakte was: creativiteit is het menselijke kapitaal, niet ons geld. Hij liet weten dat je daarom geen jonge mensen kan weigeren op een instituut dat creativiteit bevordert. Het ging Beuys niet erom om heel veel kunstenaars te produceren, maar om creativiteit te bevorderen, met het idee dat iedereen ervan profiteert als we ons 'creativeiteitskapitaal' naar een hoger niveau tillen. Dus ook als je uiteindelijk een ander uitvoerend beroep kiest dan neem je dat creatieve denken daarin mee. Ja, het is in mijn ogen best een interessante gedachte. Stel we zouden de creativiteitsbevordering echt serieus nemen, met veel meer uren en aandacht voor kunst en cultuur in het basis- en voortgezet onderwijs, wat zou hiervan het resultaat zijn? We zijn nog erg gericht op het cognitieve functioneren in het onderwijs. Kunst- en cultuurdocenten moeten vechten voor hun uren en positie. Ik denk dat we hierin achterlopen op de ontwikkelingen in de wereld en de vaardigheden die nu en in de toekomst nodig zijn. Er wordt wel veel gesproken over de '21st century skills' - Collaboration, Communication, Content, Critical Thinking, Confidence - maar als je naar het onderwijs kijkt dan wordt er in mijn ogen nog te weinig mee gedaan. Joseph Beuys was zijn tijd ver vooruit geloof ik!
Wat beschouw je als je grootste mislukking?
Heb ik niet.
En je grootste succes?
Succes betekend voor mij om een gevoel van 'flow' te hebben in het werk en op andere gebieden van je leven. De perfecte balans van uitdaging en talent. Ik merk dat ik in mijn hele leven naar deze balans aan het zoeken ben. De balans herstellen doe ik op gevoelsbasis. Als dit uit balans is, kan ik het beste te rade gaan bij mezelf. Als je echt tijd neemt dan krijg je de antwoorden die nodig zijn om andere beslissingen te nemen. Ik moet zeggen dat succes voor mij niet alleen een kwestie is van wat ik bereik, maar ook van de samenwerking met de mensen om me heen. In creatieve processen versterk je elkaar en ontstaat er daarmee een stroomversnelling. Ik ben erg dankbaar voor de samenwerkingen die ik heb die perfect aansluiten aan mijn wens om te groeien en 'flow' te ervaren in mijn werk.
Waar wil je over 10 jaar mee bezig zijn, of wat zou je willen hebben bereikt?
Ik kijk niet zo ver vooruit, maar nu ik ervoor word uitgenodigd door dit interview, wil ik het wel even proberen. De afgelopen twintig jaar heb ik mijn werk veel internationaal getoond en heb ik daardoor de hele wereld mogen bereizen. Er heeft - ook mede door Covid-19 - voor mij een verschuiving plaatsgevonden in prioriteit en ik ben me steeds meer gaan richten op mijn directe omgeving. Daarom ben ik blij dat ik me mag inzetten voor de jongeren van mijn stad in mijn werk als cultuurcoach. Dit zorgt ervoor dat ik me meer verbind met deze stad en het toekomstperspectief ervan. Ik wil graag kunst met het sociale domein verbinden en daarin het juiste evenwicht vinden.
